خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۱۰۷؛
تیتراژی که به برکت نام مادر مانا شد
به گزارش موزیک خوان، موسیقی متن و تیتراژ فیلم مادر ساخته علی حاتمی و آهنگسازی ارسلان کامکار همچون تولیدات ماندگاری است که خلق آن بوسیله ی یک هنرمند 25 ساله می تواند دربرگیرنده حس و حال متفاوتی باشد.
دریافت 7 MB
خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی بعد از شروع و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهن مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حال مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در صدوهفتمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» به عنوان یکی از مهم ترین و ماندگارترین آثار سینمایی مرحوم علی حاتمی به آهنگسازی ارسلان کامکار رفتیم که از آن می توان به عنوان یکی از شاخص ترین آثار سینمایی ایران در عرصه تولیدات در رابطه با آداب و فرهنگ و سنت های ایرانیان یاد کرد. اثری به غایت باارزش و ماندنی در موزه تولیدات سینمای ایران که با حضور نویسنده و کارگردانی درجه یک و ایران دوست چون علی حاتمی، بازی کم نظیر هنرمندان جریان ساز آن سالهای سینما، تئاتر و تلویزیون، گروه فنی توانمند و ممتاز، دوبله و گویندگی تعدادی از بهترین هنرمندان این عرصه به سرپرستی ناصر طهماسب و موسیقی خلاقانه و تمام و کمال ایرانی اش توانست خودرا به عنوان یکی از بالاترین آثار سینمایی ایران تا حالا معرفی نماید.
فیلم «مادر» محصول سال ۱۳۶۸ سینمای ایران اثری به نویسندگی و کارگردانی علی حاتمی است که نخستین بار در هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر اکران شد. اثری که ابتدا قرار بود عزت الله انتظامی به عنوان بازیگر نقش محمدابراهیم در آن به ایفای نقش بپردازد اما در نهایت این محمدعلی کشاورز بود که در قالب این نقش مقابل دوربین به هنرمایی پرداخت. اثری که لوکیشن معروف آن، خانه ای در محله شیخ هادی تهران بود که متاسفانه چند سال پس از ساخت فیلم تخریب شد.
فیلم «مادر» بعد از نمایش در جشنواره بین المللی فیلم فجر علاوه بر نامزدی دریافت جایزه در چندین بخش توانست سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش دوم مرد و سیمرغ بلورین چهره پردازی را از آن خود کند.
داستان این فیلم هم حول محور روزهای پایانی زندگی پیرزنی است که در سرای سالمندان زندگی می کند. او به خانه برمی گردد تا روزهای پایانی عمرش را در خانه اش و کنار فرزندانش که هر کدام در گوشه ای به زندگی خود مشغول هستند، بگذراند. گرمی حضور مادر در خانه، فرزندان را دور هم جمع می کند و در این مجال فیلم به معرفی شخصیت های داستان می پردازد.
مرحوم رقیه چهره آزاد در نقش ترنجبین بانو، مرحوم محمدعلی کشاورز در نقش محمدابراهیم، مرحوم فریماه فرجامی در نقش ماه منیر، مرحوم امین تارخ در نقش جلال الدین و جوانی پدر، اکبر عبدی در نقش غلامرضا، اکرم محمدی در نقش ماه طلعت، جمشید هاشم پور در نقش جمال، حمید جبلی در نقش استاد مهدی، مرحوم حمیده خیرآبادی در نقش توبا، محبوبه بیات در نقش مهین، مرحوم حسین کسبیان در نقش استاد باقر، محمد ابهری در نقش پاسبان، محمود بصیری در نقش پینه دوز، مرحوم میرصلاح حسینی در نقش قصاب همچون هنرمندانی بودند که در این اثر سینمایی ماندگار به عنوان بازیگر حضور داشتند.
اما فارغ از جذابیت های مختلفی که این اثر سینمایی را بواسطه توانایی های مرحوم حاتمی و دیگر عوامل، تبدیل به یکی از ماندگارترین و ایرانی ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران کرد، این موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار و نوازندگی گروه موسیقی «کامکارها» بود که توانست یکی از مهم ترین و موثرترین مولفه های فیلم در امتداد مسیر ماندگاری اش باشد.
ملودی های برخاسته از موسیقی ایرانی که همچنان طراوات و تازگی خودرا حفظ نموده و به سبب نبوغ ذاتی و خلاقانه هنرمندی به نام ارسلان کامکار، توانست تبدیل به یکی از خاطره انگیز ترین و ماندگارترین آثار آن چه ارسلان کامکار در فیلم سینمایی مادر انجام داده، ارائه یک موسیقی چندصداییِ فکر شده است که نتیجه اش ماندگاری است. ماندگاری که همچنان شنونده های خودرا دارد و به اعتقاد خیلی از هنرمندان فعال عرصه موسیقی یکی از پرچالش ترین و اندیشه ورزانه ترین موسیقی هایی است که تا حالا با بهره گیری از موسیقی ایرانی در یک اثر سینمایی استفاده شده است موسیقایی ایران در عرصه موسیقی فیلم شود. توانایی برخاسته از ذهن خلاق یک هنرمند ۲۵ ساله آن دوران که زیباترین نغمات را در سخت ترین شرایط خلق کرد و سبب شد که قدرت و مانایی موسیقی ردیف دستگاهی ایران بواسطه خلاقیت و نوآوری هایی که هر آهنگساز و نوازنده ای نمی تواند به آن نائل شود، این چنین تبدیل به یکی از برگ های برنده ماندگاری یکی از بهترین فیلم های تاریخ سینمای ایران شود.
ارسلان کامکار همچون هنرمندان مطرح موسیقی ایرانی است که مقدمات موسیقی را نزد پدرش حسن کامکار فرا گرفت و در خردسالی با گروههای مختلفی که توسط پدرش در سنندج سرپرستی می شد به اجرای کنسرت می پرداخت. او بعد از چندی به تهران سفر کرد و در این دوره به عنوان آهنگساز، تنظیم کننده قطعات و نوازنده عود با گروه «کامکارها» همکاری و فعالیت خودرا به عنوان نوازنده ویولن ارکستر سمفونیک تهران شروع کرد. او به مدت ۳۰ سال به عنوان مایستر ارکستر سمفونیک را همراهی می کرد.
«زردی خزان (با همکاری هوشنگ کامکار) به یاد سیدعلی اصغر کردستانی/ خواننده: بیژن کامکار»، «سوئیت سمفونیک افسانه سرزمین پدری ام»، «سرود ایران از آلبوم سرزمین پدری ام/ خواننده: حسین سرشار»، «شوریده دل از آلبوم سرزمین پدری ام/ خواننده: بیژن بیژنی» «سوئیت سمفونیک کردی»، «کی یی له من ماندووتر بیت»، «بولبولی با شکاو»، «خاک»، «کنسرتینو کمانچه با همکاری اردشیر کامکار»، «قایق بان، خواننده: بیژن کامکار»، «زمستان با خوانندگی ارسلان کامکار و صبا کامکار»، «بیابان بی کران»، «هنگام که گریه می دهد ساز به خوانندگی بیژن کامکار»، «خانه ام ابری است با همراهی مریم ابراهیم پور»، «به یاد مادر با همراهی مریم ابراهیم پور»، «جاده ابریشم»، موسیقی متن فیلم «مادر» به کارگردانی علی حاتمی، موسیقی متن تئاتر «سفر سبز در سبز» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «شش جوجه کلاغ و یک روباه» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «بابابزرگ و ترب» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «میکی و کارآگاه دو» به کارگردانی بهروز غریب پور، «نغمه خراسانی»، «نغمه صلح»، آلبوم «ئه وین» با همراهی مریم ابراهیم پور، آلبوم «آفتاب می شود»، آلبوم «سه روکی دل»، آلبوم «خورشید مستان»، آلبوم «بارگاه»، «کنسرتو برای عود»، آلبوم «هفت گاه معلق»، «مرسده» و چند اثر دیگر همچون آثاری است که تا حالا از ارسلان کامکار انتشار یافته اند.
آن چه این هنرمند موسیقی کشورمان در فیلم سینمایی «مادر» انجام داده، ارائه یک موسیقی چندصداییِ فکر شده است که نتیجه اش ماندگاری است. ماندگاری که همچنان شنونده های خودرا دارد و به اعتقاد خیلی از هنرمندان فعال عرصه موسیقی یکی از پرچالش ترین و اندیشه ورزانه ترین موسیقی هایی است که تا حالا با بهره گیری از موسیقی ایرانی در یک اثر سینمایی استفاده شده است.
ارسلان کامکار که پس از ساخت موسیقی متن فیلم «مادر» دیگر آن چنان که باید آهنگسازی در سینما را بصورت مستمر ادامه نداد و عمده توجه خودرا به نوازندگی، تدریس و حضور در مهم ترین ارکسترها و تولیدات موسیقایی ایران معطوف کرد، در عرصه ساخت موسیقی متن و تیتراژ فیلم «مادر» نهایت تلاش خودرا انجام داد تا با بهره گیری از عنصر خلاقیت و آگاهی از آن چه در موسیقی ایرانی از پدر مرحومش استاد حسن کامکار و سایر هنرمندان موسیقی ایران زمین آموخته بود، موسیقی را پیش روی اثر علی حاتمی قرار دهد که به مفهوم واقعی کلمه می تواند یکی از بهترین مولفه ها و محصولات فرهنگ و هنر ایران زمین در امتداد معرف موسیقی اصیل ایرانی و کاربردهای فراوانش در حوزه های مختلف باشد.
اگرچه اغلب مخاطبان حوزه موسیقی جدی او را به عنوان یکی از مهم ترین نوازنده های ویولن ایران می شناسند اما آن دسته از علاقه مندانی که پیگیر آثارش هستند، خوب می دانند که خاستگاه موسیقایی هنرمندی به نام ارسلان کامکار و خانواده اش موسیقی ایرانی و موسیقی نواحی ایران خصوصاً منطقه کردستان است که مشتمل بر تولید آثار ماندگار بسیار فراوانی شد که می تواند از جهات دیگر بررسی شود. گو اینکه او در حوزه های دیگر نوازندگی همچون نوازندگی عود هم یکی از مهم ترین هنرمندانی است که تا حالا محصولات مختلفی را نیز پیش روی مخاطبان قرار داده است.
این آهنگساز و نوازنده پیشکسوت موسیقی ایرانی مدتی پیش بود که به بهانه اجرای موسیقی فیلم های «مادر» و «دلشدگان- حسین علیزاده» توسط ارکستر ملی ایران در تالار وحدت که به رهبری خود او پیش روی علاقه مندان گرفت، درباره ی حضورش برای آهنگسازی این فیلم اظهار داشت: من آن زمان که فیلم سینمایی «مادر» تولید شد، ۲۵ سال داشتم و وقتی مرحوم علی حاتمی به من پیشنهاد ساخت موسیقی متن فیلم را داد می دانستم که این کارگردان از من چه می خواهد. گو اینکه از قبل هم با دیگر آثار باارزش او آشنایی کامل داشتم و تصمیم گرفتم تا در پروژه «مادر» به عنوان آهنگساز حضور داشته باشم. این در حالیست که مرحوم حاتمی از من خواسته بود که فضای موسیقایی فیلم کاملا متاثر از موسیقی ایرانی با سازهای سنتی باشد. فضایی که منجر به تولید ملودی هایی شد که حالا در فیلم سینمایی «مادر» می شنوید.
وی درباره ی روند آهنگسازی فیلم هم توضیح داد: متاسفانه در آن دوران وقتی مشغول ساخت موسیقی فیلم شدم، فقط تصویر صامتی بود که از طرف عوامل اثر به من برای ساخت موسیقی فیلم تحویل داده می شد. شرایطی که حتی افکت هم وجود نداشت که من بخواهم بواسطه الهام از این اصوات موسیقی را تولید کنم. یعنی دستیار آقای حاتمی هرچند روز یک دفعه می آمدند و می گفتند در این صحنه و در آن صحنه فلان اتفاق افتاده است. من هم ناگزیر بودم در این شرایط موسیقی را تولید کنم. موسیقی که ذوق آن دورانم سبب ساخت آن شد.
برای شنیدن قطعه ای از موسیقی فیلم «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار اینجا را بشنوید.
یکی از منتقدان حوزه موسیقی هم درباره ی موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار نوشته بود: «اینکه آهنگساز به تنهایی این تشخیص را داشته باشد که چه نوع موسیقی به درد فیلم درام علی حاتمی می خورد، تشخیص سختی است. علی حاتمی در فیلم هایش نوعی نگاه و شیدایی ویژه ای نسبت به گذشته، نوستالژی ها، داستان های اساطیری، آدم ها و اشیای قدیمی و عتیقه دارد. این نگاه را در فیلم « ارسلان کامکار: متاسفانه در آن دوران وقتی مشغول ساخت موسیقی فیلم شدم، فقط تصویر صامتی بود که از طرف عوامل اثر به من برای ساخت موسیقی فیلم تحویل داده می شد. شرایطی که حتی افکت هم وجود نداشت که من بخواهم بواسطه الهام از این اصوات موسیقی را تولید کنم مادر» هم می شود دید.
نگاه علی حاتمی در فیلم «مادر» یک نگاه سنتی است و فضایی را که برای مخاطبش ترسیم می کند فضای خانواده های قدیمی است که توجه ویژه ای به جایگاه مادر داشته اند. برای چنین فضایی، که حال و هوایی درام هم در خود دارد، بدون شک موسیقی سنتی بهترین انتخاب خواهد بود. حتی موسیقی ایرانی هم که با ارکستر سمفونیک اجرا شده باشد هم مناسب این فضا نیست بلکه دقیقا موسیقی دستگاهی ایرانی که با یک ترکیب سازهای سنتی ایرانی اجرا شده باشد. احتمالاً ارسلان کامکار هم با دیدن سکانس هایی از فیلم خیلی زود به این نتیجه رسیده و برای اجرای موسیقی اش از گروه خانوادگی شان یعنی گروه «کامکارها» کمک گرفته است. «مادر»، تنها فیلمی است که خانواده «کامکارها» در کنار یکدیگر ساخت موسیقی آنرا برعهده داشتند. شاید این را هم بشود یکی دیگر از خاصیت های موسیقی این فیلم برشمرد.
تاثیرگذاری موسیقی فیلم را در سکانس هایی که مادر یا پسر عربش در آن حضور داشتند بیشتر می شد احساس کرد. بنظر می رسد ارسلان کامکار برای این ۲ شخصیت موسیقی ویژه ای را در نظر گرفته بوده بخصوص برای پسر عرب که از ساز بربط یا عود بهره برده است. ملودی های فیلم بیشتر روی سکانس هایی که مادر (رقیه چهرآزاد) وارد صحنه می شود یا از صحنه خارج می شود اوج می گیرد. برای این سکانس ها کامکار از آواز بیات ترک بهره برده است که حال و هوایی غمگین و صمیمانه ای دارد. خصوصاً صحنه مرگ مادر که فرزندان همه در کنار تخت او جمع شده اند و اکبر عبدی که نقش غلامرضا را بازی می کند، دیالوگ معروف فیلم را می گوید: «مادر مرد، از بس که جان ندارد» موسیقی درام فیلم به اوج خودش می رسد و به تیتراژ آخر وصل می شود. یا برای صحنه های آب پاشی از سنتور بهره برده است و شیوه مخصوصی که به آن سنتور ریز می گویند. یا بطورمثال برای صحنه صبحگاهی سراغ نی و چهارگاه رفته است تا آن حس و حال بامداد و حماسی را داشته باشد.
برای تماشای یکی از سکانس های فیلم سینمایی «مادر» اینجا را کلیک کنید.
در صحنه های عزا هم از موسیقی های غمگین بهره برده است. در مجموع در موسیقی «مادر» ماهور، اصفهان، چهارگاه، دشتی، بیات ترک به کار رفته است. در تیتراژ آخر کامکار یک گریز هوشمندانه ای هم زده است به موسیقی فولکلورشان یعنی موسیقی کردی. موسیقی تیتراژ آخر لالایی فولکلور مادرانه ای است که ارسلان کاملار آنرا باردیگر تنظیم کرده است. آواز این بخش را هم بیژن کامکار، یکی دیگر از اعضای خانواده «کامکارها» که اکثرا خوانندگی گروه کامکارها را برعهده دارد، خوانده است.
به هرترتیب سخن گفتن درباره ی آثار موسیقایی در رابطه با فیلم های سینمایی دربرگیرنده مولفه های مختلفی است که در نشست ها و گزاره های گوناگون رسانه ای و تحلیلی می توان درباره ی هریک از آنها حرف زد. مولفه هایی که مشخصا در فیلم های علی حاتمی که بواسطه دیالوگ نویسی های ناب و منحصر به فرد او که پر از توازن و آرایه های لطیف است و البته خلاقیت و هوشمندی ارسلان کامکار برای همسان سازی غم ها و شادی های فیلم «مادر» مشتمل بر زوایایی است که ساعت ها می توان درباره ی آنها گفت و گو کرد.
طبیعتا در این مجال تسلط آهنگساز بر موسیقی ایرانی و توانمندی سازهای ایرانی، وطن دوستی علی حاتمی و علاقه او به انتقال این مفاهیم به مخاطب در قالب قاب سینما، ارائه خلاقیت های گوناگون در ساخت ملودی ها خصوصاً موسیقی تیتراژ پایانی که از مولفه های موسیقایی منطقه کردستان الهام گرفته شده است، تعامل حداکثری کارگردان و آهنگساز برای ساخت موسیقی متن و بسیاری دیگر از مولفه ها عمده دلایلی هستند که می تواند ساحت موسیقایی فیلم «مادر» را تبدیل به یکی از ماندگارترین و ماناترین موسیقی های فیلم کند؛ فیلمی که که به یمن نام نامی «مادر» دربرگیرنده حال و هوای متفاوتی برای بینندگانش است.
برای شنیدن موسیقی تیتراژ انتهایی فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار اینجا را کلیک کنید.
منبع: musicreader.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب