نبوغ بی نظیر پرویز یاحقی در موسیقی
یك هنرمند برای آنكه هنرمندی اصیل، راستین و خلاق شود، نیاز به جوهر و آنی دارد كه همه اش اكتسابی نیست؛ ودیعه ای است الهی و البته كه پرویز یاحقی، خود یكی از بهترین نمونه ها و مثال های چنین ودیعه هایی است كه خداوند به بعضی از بندگان خویش عطا می كند.
معمول است که عموم مردم و آنهایی که به موسیقی گوش می دهند، موسیقی باکلام یا بخش های باکلامِ یک آهنگ را بیشتر و بهتر به خاطر می سپارند و اگر «ملودیِ» تصنیف یا ترانه ای را هم به یاد می سپارند، آن ملودی مربوط است به جاهایی از آهنگ که خواننده آنرا می خواند، نه مقدمه‌ی بی کلام آن. با این وجود بوده اند، آهنگسازان چیره دستی که آهنگ های بی کلامشان یا اورتورهای تصنیف ها و ترانه هایشان از چنان جذابیتِ سهل ممتنعی برخوردارست که به زیبایی به گوش مخاطب می نشیند و در خاطر او رسوخ می کند.
مرحوم استاد پرویز یاحقی (۱۳۱۸ تا ۱۳۸۵)، ویلون نواز بی مثال موسیقی ایرانی که سی و یکم شهریور ماه زادروز او است، یکی از همین موسیقی دانان و نوازندگانی است که خیلی از شنوندگان و دوست دارانِ آهنگ های آن نابغه‌ی قدرنادیده‌ی موسیقی ایران، ملودی شماری از بخش های بی کلامِ آثارش را نیز به یاد دارند. برای نمونه می توان به اورتور بسیار زیبای تصنیف «به رهی دیدم برگ خزان» و یا اورتور تصنیف «سراب آرزو» اشاره نمود که این دومی که در مایه ابوعطا است، در چارچوب برنامه «تکنوازانِ شماره ۵۲۸» نیز با اجرای استاد یاحقی و استادان فضل الله توکل (سنتور)، فرهنگ شریف (تار) و جهانگیر ملک (تنبک) اجرا شده است.
نوشتن اورتور چند لحظه پیش از ضبط آهنگ
مرحوم استاد پرویز یاحقی طی عمر خویش با شاعران و ترانه سرایانِ چندی همکاری داشته است که یکی از آنها، مرحوم استاد بیژن ترقی بوده است؛ همان شاعر ارجمندی که شعر «آتش کاروان» را برای آهنگ مرحوم استاد علی تجویدی نیز سروده است.
پرویز یاحقی و بیژن ترّقی، بغیر از رابطه کاری و حرفه ای آهنگسازی و شاعری، دو دوست صمیمی و دو یار همراه بودند که همین همراهی و همدلیِ آن دو استاد سبب شده بود که در ساختن تصنیف نیز بیشترین هماهنگی را با یکدیگر داشته باشند و به خوبی منظور یکدیگر را درک کنند؛ و تصنیف های شاهکاری پدید آورند. آثاری همچون «بیداد زمان» (به رهی دیدم برگ خزان...) که با آهنگسازی استاد پرویز یاحقی و شعر استاد بیژن ترقّی ساخته شده است، خود گواهِ تأثیر شگفت این صمیمت و یکدلی آهنگساز و شاعر در ساخت یک آهنگ است.
استادان بیژن ترقی و پرویز یاحقی رفاقتِ بیژن ترقی و پرویز یاحقی از سال های جوانیشان، آن گاه که هر دو در شمیران هم محلی بوده اند، شکل می گیرد و تا آخر عمر ادامه می یابد. مرحوم استاد ترقی ضمن شرح دادنِ چگونگی ساخته شدنِ آهنگِ «به زمانی که محبت شده همچون افسانه» که یکی دیگر از آثار مشترکِ وی و پرویز یاحقی است، به نبوغِ آن نابغه دوران در آهنگسازی نیز اشاره نموده است. استاد ترقی در این زمینه چنین نوشته است:
«این ترانه، دومین تصنیفی است که من در آغاز جوانی سروده ام. به خاطرم هست که در منزل مرحوم [جواد] بدیع زاده بودیم. در آن ایام ایشان مأمور تنظیم و تهیه کارهای آهنگسازان بودند، که از یک هفته قبل آهنگ و نُت آنرا تهیه و شعر آن جهت تصویب به شورای شعر رادیو رسیده، پس از آن با خواننده تمرین می شد تا در روز ضبط از هر جهت آماده باشد.... بعدازظهری بود؛ آقای یاحقی پس از صرف غذا مشغول استراحت بود. درحالی که چشمانش را روی هم گذاشته بود، می شنید که آقای بدیع زاده به من اصرار می کند که: من مسوولم همین امروز آهنگ جدید را تحویل رادیو دهم تا نُت آن تنظیم شود.
بالاخره بعد از لحظاتی استاد جوان [یعنی پرویزخان یاحقی] ناگهان از جای برخاسته، بر روی قطعه کاغذی آغاز به ترسیم پنج خط حامل و سپس نُت هایی نمود که خود زمزمه کنان آنرا دنبال و با حرکت سر و دست، قطعه را در عالم خیال اجرا می کرد. شاید بیش از لحظاتی طول نکشید که کاغذ را به دست آقای بدیع زاده داد و اظهار داشت: این هم آهنگ جدید! و کاغذ نُت را در اختیار آقای بدیع زاده قرار داد، درحالی که فقط متن آهنگ بود؛ اورتور و مقدمات آن هنوز ساخته نشده بود». [۱]
استاد بیژن ترقی در ادامه‌ی یادکردن از خاطره ساخته شدن تصنیف یاد شده، به اینکه پرویز یاحقی چگونه در زمانی اندک، اورتورِ پُرتحرکِ درحدودِ دو دقیقه ای این تصنیف را درست لحظه هایی قبل از ضبطِ آن، ساخته و نوشته است، اشاره کرده:
«درست به خاطر دارم روزی که برای ضبط به رادیو می رفتیم، آهنگ هنوز بدون مقدمه و اورتور بود؛ نُت هایی که در جلو نوازندگان بود، جای اورتورِ آنرا خالی گذاشته بودند. آهنگساز جوان به بازار آمد، ایستاد پشت صفحه پیانو؛ در مدت کوتاهی اورتور به آن زیبایی را نوشت، بطوریکه همه حضار موقع نواختن آن به هیجان آمده، سر را به علامت اشتیاق تکان می دادند». [۲]
زندگی ام را روایت می کنم
استاد پرویز یاحقی بعد از جدایی پدر و مادرش، در منزل داییِ خود، استاد حسین یاحقی، زندگی می کرد. او که نام خانوادگی اصلیش «صدیقی پارسی» بود، از فرط علاقه به داییِ هنرمندش، شهرت او را برای خود برگزید و به «پرویز یاحقی» نامی شد. استاد حسین یاحقی از نوازندگان بزرگ کمانچه بود که بعدها ویلون را نیز به استادی می نواخت. او از بزرگانی است که در دادنِ رنگ ایرانی به ساز غربی ویلون اثرگذار بوده است. پرویز یاحقی در منزل چنین مردی و چنین معلمی سال های کودکی و نوجوانی را پشت سر می گذاشت؛ پس بسیار بدیهی بوده است که در دوره نخستینِ نوازندگی خویش، تحت تأثیر دایی خود، استاد حسین یاحقی، بوده باشد.
مرحوم استاد پرویز یاحقی خود در گفت وگویی که سال ها قبل با یکی از شاگردانش، لقمان ادهمی، داشته، درباره سبک نوازندگی خویش و اثرپذیریش از دو استاد بزرگِ ویلون، یعنی مرحومان حسین خان یاحقی و ابوالحسن خان صبا، چنین گفته است:
«سال ها پیش از من، مرحوم استاد مهدی خالدی نیز شاگرد این دو استاد، مرحوم حسین یاحقی و مرحوم ابوالحسن صبا، بوده است. آن مرحوم از این دو استاد بهره فراوان گرفت اما وقتی به سبک نوازندگی و آهنگسازی او دقت می نماییم، می بینیم که هیچ شباهتی نه به این استاد دارد و نه به آن استاد؛ و این، این را می رساند که بهره ای که آن بزرگوار از مکتب آن دو استاد گرفته بود، سبب شد سبک جدیدی برای خود ایجاد کند، که به سبک مرحوم مهدی خالدی معروف شده است. هنوز هم من تصور می کنم کسی مانند او نتوانست چه در نوازندگی، چه در آهنگسازی به آن ابهت برسد. من هم باید بگویم که این مسیر را دقیقاً به همین صورت، منتها در سال های بعد طی کردم. منزل ما که منزل استاد حسین یاحقی، دایی من، بود، با منزل استاد صبا بسیار نزدیک بود. در نتیجه این دو استاد هر روز همدیگر را می دیدند و همین طور منزل ما مرکز رفت و آمد بزرگان دیگری نیز بود؛ مثل استاد مرتضی محجوبی، مرتضی نی داوود، استاد حسین تهرانی، استاد رضا روانبخش که مرحوم تهرانی می گفت من شاگرد رضا روانبخش بودم و استاد بزرگی بوده است.
استاد حسین یاحقی تصور می کنم آموخته ها از یک طرف بجای خود، ولی احساسات شخص نوازنده و شخص موسیقی دان از جانب دیگر موجب می شود که آنچه را درون وی می گذرد به وسیله سازش بیان کند. در مصاحبه ای از من پرسیدند که آنچه شما می نوازید، چیست و با ساز خود چه می گویید؟ من خیلی ساده جواب دادم که من زندگی خودرا روایت می کنم، از کودکی تا به امروز». [۳]
مرحوم استاد پرویزخان یاحقی در بخش دیگری از گفت وگوی خود، باز هم به وجود «آن» هنری در درونِ نوازنده و موسیقی دان و بطور کلی هر هنرمند، تاکید کرده است. به واقع نیز چنین است؛ فراگیری اصول و تکنیک ها قسمتی از لازمه های هنرمند شدن است، اما به جز این ها که حکم مقدمه را دارد، یک هنرمند برای آنکه هنرمندی اصیل و راستین و خلاق شود، نیاز به جوهر، جنم، خاصیت یا همان آنی دارد که همه اش اکتسابی هم نیست؛ ودیعه ای است الهی و البته که پرویز یاحقی، خود یکی از بهترین نمونه ها و مثال های چنین ودیعه هایی است که خداوند به بعضی از بندگان خویش عطا می کند.
نابغه موسیقی ایران، در این زمینه چنین گفته است: «آیا در زمان مولانا و سعدی و حافظ دانشکده ادبیاتی وجود داشته؟ پس چه شده که این نوابغ به این بزرگی و به این عظمت درآمده اند؟ بنابراین، تصور می کنم که این فقط یک پدیده الهی است که خداوند در اختیار یک بنده اش قرار می دهد. غرض خودستایی نیست و خودم را نمی گویم. مثال دیگری بزنم؛ استاد مرتضی محجوبی نه نُت می دانستند و نه به علوم جدید موسیقی آشنا بودند، ولی یکی از بزرگ ترین نوازندگان و آهنگسازان به تصدیق آنهایی که می شناسندش بوده اند. من تصور می کنم مسیری را که من یا مرحوم خالدی طی کردیم، که البته تکرارش نا ممکن است، خودش یک دانشگاه بوده است؛ بدین مدلول که هفته ای چند روز بزرگانی چون حسین تهرانی، ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، مرتضی محجوبی، احمد عبادی، مرتضی نی داوود و بسیاری دیگر را من در بچگی می دیدم و در کنار آنان بودم و شاهد گفت وگوها و آهنگسازی هایشان بودم و اینها در درون یک بچه کوچک که عاشق موسیقی است، تأثیر فراوان می گذارد و این تاثیر و این مسیر را من تصور نمی کنم که برای شخص دیگری پیش بیاید، چونکه آن بزرگان به سرای باقی شتافته اند. من از این دو استاد بزرگ، یعنی حسین یاحقی و ابوالحسن صبا تأثیرپذیر بودم ولی به هنر استاد خالدی هم بسیار ارادت داشتم و عشق می ورزیدم». [۴]
رمز کار پرویز یاحقی؟
رضا مهدوی، نوازنده و مدرس نامدار سنتور و منتقد و کارشناس برجسته موسیقی ایران، در یادداشتی که در سال ۱۳۷۹ در وصف هنر والای استاد پرویز یاحقی نوشته است، درباره سبکِ نوازندگی پرویز یاحقی تحلیلی درخور و دقیق را به دست داده. وی نوشته است:
«شیوه نواختنِ او که این همه شهره آفاق شده، بیشتر یک نوع برداشت شخصی و فردی است، نه سبک و روشی که قابل تدریس باشد. یاحقی شاید خودش هم نتواند نحوه نواختنش را تحلیل کند، ولی می داند که چه طور بنوازد و در این چهل و اندی سال، هر کس خواسته ویلون بزند، خواسته یا ناخواسته تحت تأثیر لحن خاص نوازندگی او بوده است؛ اما هیچ کس پرویز یاحقی نشده است. اگر قرار باشد که جمله پردازی ها، کرشمه ها و شیرین کاری های نوازندگی او را معیار قرار بدهیم، به نتیجه تعجب آوری برخورد می نماییم و آن، وجود نوازندگان جوانی است که از او تقلید می کنند و گاهی از خود او هم این کارها را روان تر انجام می دهند! ولی این واقعیت بدین مدلول نیست که آنها از پرویز یاحقی ظاهراً بهتر می نوازند. پس رمز کار یاحقی فقط در فوت و فن هایش نیست؛ در نوع ابراز احساس و آن حال شوریده ای است که محصول شخصیت او است و به خود او متعلق می باشد. به یک معنی، از تمامِ آنها که از پرویز یاحقی بهتر ساز می زنند، هیچ کدام نمی توانند به خوبی او ساز بزنند! فقط یاحقی است که می تواند مثل یاحقی بنوازد». [۵]
استاد صبا گفت خودت هم رهبری کن!
یکی از آثار بسیار زیبایی که روان شاد استاد پرویز یاحقی ساخته، تصنیفی است در دستگاه شور با عنوان «ای امید دل من» این آهنگ در چارچوب برنامه گله ای شماره ۱۷۲ ضبط و ثبت شده است. شعر این تصنیف را مرحوم استاد سید اسماعیل نواب صفا سروده و خواننده بزرگ ایران زمین، مرحوم استاد غلامحسین خان بنان، نیز آنرا با صدای خویش اجرا و ماندگار کرده است. استاد یاحقی درباره چگونگی اجرای این اثر، خاطره ای را بیان کرده است؛ آهنگی که وی آنرا در هجده سالگی ساخته بود و بزرگان موسیقی ایران، آهنگ آن نابغه جوان را برایش نواخته بودند:
«نوازندگان این ارکستر افرادی بودند مانند مرحوم استاد ابوالحسن صبا، استاد حسین یاحقی، استاد حسین تهرانی و استاد مرتضی محجوبی. در سال ۱۳۳۶ این آهنگ در برنامه گلها ضبط شد و در نهایت تأسف یک ماه یا یک ماه و نیم بعد، استاد صبا فوت کردند.
وقتی پارتیتور را به ارکستر کوچک شماره ۲ رادیو آوردم، من آن موقع هجده سال داشتم و نوازندگان ارکستر همچون آقای وزیری تبار، ازلحاظ سنی جای پدربزرگ من بودند. وارد که شدم، رفتم خدمت استاد صبا و دستشان را بوسیدم و پارتیتور را دادم خدمتشان و از ایشان خواستم که ارکستر را رهبری بفرمایند. آن بزرگوار بلند شد و آرشه یشان را زدند روی پوپیتر [۶] و رو به همه این نوازندگان ارکستر گفتند که پسرم خودت آهنگ را ساختی و خودت هم رهبری کن؛ من هم می نشینم و نوازندگی می کنم. این افتخار بسیار بزرگی برای من بود که شخصیتی مثل استاد ابوالحسن صبا در ردیف ویلون اول بنشینند و به من بگویند خودت ارکستر را رهبری کن، ما هم می زنیم». [۷]
معروف است که آثاری که یک هنرمند خلق می کند، همه حکم فرزندان او را دارند و شخصِ هنرمند نمی تواند فرقی بین آنها قائل شود و یکی را برتر از دیگری بداند. استاد یاحقی نیز همین دیدگاه را درباره آهنگ هایی که ساخته است، داشته؛ اما نکته دیگری نیز درباره آثار خویش بیان کرده که جالب توجه است؛ او به خاطره و حال و هوایی که در زمان خلق آهنگ داشته است، بیشتر توجه دارد:
«یکی از آهنگ هایی که بسیار به آن علاقه مندم آهنگی است که خیلی هم مشهور نشده، آهنگی به نام «شب مهتاب» که بسیار نوجوان بودم و پانزده، شانزده سالم بیشتر نبود و من آنرا در شبی مهتابی که در ارتفاعی بودیم و مهتاب زیبایی بود، با ویلون زدم و آقای بیژن ترقی شعر آنرا گفت، اما خواننده ای که آنرا اجرا کرد، نتوانست از عهده آن بربیاید و این آهنگ همانطور باقی ماند.
آهنگ دیگری دارم که برایم بسیار عزیز است؛ آهنگی به نام «رهرو» که در شوشتری ساخته شده و آقای منوچهر همایون پور آنرا خوانده و من آنرا در چهارده، پانزده سالگی ساخته ام و بسیار برایم خاطره انگیز است. آهنگ هایی که برایم بسیار خاطره انگیز است، همه مربوط به دوران نوجوانی ام است و مربوط به دوران شهرتم نیست». [۸]
تمرین تا اختتام عمر
پرویز یاحقی هنرمندی بود که با موسیقی زندگی می کرد؛ او به دور از موسیقی برای خود حیاتی متصور نبود. عشق یاحقی و همدم سال ها تنهایی و انزوایش که تا لحظه مرگ او ادامه داشت، ویلونش و نواختنِ با آن بود. شاید بعضی از نوازندگانی که در ابتدای راهِ فراگیری موسیقی به سر می برند، این تصور را داشته باشند که وقتی به شهرت برسند و نامشان این سو و آن سو دهان به دهان بچرخد، دیگر نیازی به تمرین مداوم و جدّی ندارند و می توانند نانِ تمرین ها و کوشش های پیشین خودرا بخورند؛ درحالی که چنین نیست. استاد پرویز یاحقی که از بزرگ ترین موسیقی دانان و ویلون نوازانِ موسیقی ایران است، نکته ای را درباره تمرین های خود بیان کرده که به واقع درسی است برای نوازندگان جوان:
«من بطور مرتب روزی دو ساعت تمرین می کنم و تمرین ها را هم ضبط می کنم و معتقدم که هنرمند بجای بالایی که رسید، البته من ادعایی ندارم که بجای بالایی رسیده ام، آن موقع است، موقع تمرینش. به جهت اینکه سنّ انسان که بالا می رود، قدرت فیزیکی بدن آرام آرام پایین می آید و تمرین مداوم دقیقاً مال همین سنینی است که انسان به شهرت می رسد و شناخته می شود. پس اگر قرار باشد تمرین نکنیم، به سرعت پنجه گذاری و قدرت اجرایی افت می کند، خصوصاً ویلون سازی نیست که بشود از آن جدا شد». [۹]
ارجاع ها:
۱. «از پشت دیوارهای خاطره»؛ بیژن ترقی؛ تهران: بدرقه جاویدان؛ ۱۳۸۹؛ ص ۱۳۱ و ۱۳۲.
۲. همان. ص ۱۳۲.
۳. گفت وگوی رادیویی لقمان ادهمی با استاد پرویز یاحقی.
۴. همان.
۵. «قصه احساس نسل ها در ویلون یاحقی»؛ رضا مهدوی؛ مجله مقام موسیقایی؛ اردی بهشت ۱۳۸۵، شماره ۳۹؛ ص ۳۲ و ۳۳.
۶. پایه فلزی که برگه های نُت را روی آن می گذارند و جلو نوازنده ها قرار می دهند.
۷. گفت وگوی رادیویی لقمان ادهمی با استاد پرویز یاحقی.
۸. همان.
۹. همان.
منبع: موزیك خوان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب